Trochę o przyjaźni polsko-radzieckiej…

Dużymi krokami zbliżają się rocznice uroczystości państwowych, hucznie obchodzonych w okresie PRL-u, które miały być alternatywą dla tradycyjnych polskich świąt narodowych, świeckich i kościelnych.

Wymienić tutaj należy pierwszomajowe Święto Pracy, w Polsce oficjalnie obowiązujące od 1950 roku, czy Narodowe Święto Zwycięstwa i Wolności, obchodzone 9 maja, ustanowione dekretem Krajowej Rady Narodowej w 1945 roku jako dzień zakończenia działań wojennych II wojny światowej w Europie. Najważniejszym w minionej epoce było Narodowe Święto Odrodzenia Polski obchodzone w dniu 22 lipca, w rocznicę ogłoszenia manifestu PKWN w Chełmie w 1944 roku. W latach 1950–1991, w kolejne rocznice bitwy pod Lenino, 12 października świętowano Dzień Wojska Polskiego.

Kalendarz najważniejszych oficjalnych świąt państwowych w czasach PRL-u należy uzupełnić odchodzeniem 7 listopada kolejnych rocznic wybuchu Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Październikowej. Świętowano je we wszystkich byłych krajach bloku wschodniego (potocznie zwanych „demoludami”).

Uroczystości związane z obchodami powyższych świąt zawsze miały wielki wymiar propagandowy, towarzyszyły im oficjalne akademie i apele, nierzadko wielkie „spontaniczne” manifestacje ludności oraz defilady z udziałem wojska. Na okoliczność tych rocznic podejmowano zobowiązania produkcyjne, otwierano nowe fabryki, w miastach osiedla, szkoły i żłobki, na wsiach remizy strażackie. Wydarzeniom tym towarzyszyły transmisje radiowe i telewizyjne.

We wszystkich szkołach organizowano uroczyste akademie z oficjalnymi przemówieniami i nieodłączną częścią artystyczną przygotowywaną przez uczniów. Często odbywały się także pogadanki uświadamiające kolektyw szkolny, ukazujące rozwój kraju i społeczeństwa pod kierunkiem „przewodniej siły narodu” – Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR).

Wspólnym i stałym elementem dla wszystkich świąt i rocznic z rodowodem PRL-owskim był wielokrotnie powtarzany slogan „o przyjaźni polsko-radzieckiej”, która gwarantuje postęp, rozwój i bezpieczeństwo. Przyjaźń dwóch bratnich państw i narodów dotyczyła zarówno spraw najistotniejszych, jak i najdrobniejszych. Planowa urbanizacja krajobrazu polskiego przez rozwój przemysłu ciężkiego, uspołecznienie środków produkcji na wsi (kolektywizacja rolnictwa) czy też odgórne ustalenie kryteriów jednolitej polityki kulturalnej państwa, określane terminem socrealizm, są najwyrazistszymi, choć niestety niejedynymi, przykładami tej „przyjaźni”.

Oficjalnie listopad uznano za miesiąc przyjaźni polsko-radzieckiej. Widoczna była wówczas wzmożona aktywność partii, organizacji młodzieżowych oraz różnego rodzaju stowarzyszeń. Wśród tych ostatnich wyróżniało się Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej (TPPR), powołane w 1944 roku, a w 1991 roku przekształcone w Stowarzyszenie Polska-Rosja. Jego działalność koncentrowała się przede wszystkim na organizowaniu imprez propagandowych, wycieczek do ZSRR, wymiany grup (tzw. „pociągi przyjaźni”) czy promowaniu w Polsce radzieckiej kultury, techniki, książki, filmu. Najbardziej prestiżowym wydarzeniem był współorganizowany przez TPPR Festiwal Piosenki Radzieckiej w Zielonej Górze.

Ilustracja „przyjaźni polsko-radzieckiej” w sztuce ma bardzo bogatą ikonografię. Dowodem tego są wykonywane przez polskich artystów po 1948 roku liczne obrazy, rysunki, grafiki, rzeźby, a także plakaty i satyra polityczna. Znaczna część tych obiektów znajduje się w zbiorach Muzeum Zamoyskich w Kozłówce.

Należy do nich także obraz Maksymiliana Jana Kasprowicza, wykonany około 1952 roku, zatytułowany „Przygotowania do miesiąca przyjaźni w klasie 5 liceum w Orłowie”. Kompozycja płótna jest czytelna, zaś przedstawiona scena zrozumiała i nie wymagająca komentarza. Zebrany w klasie aktyw młodzieżowy (niezbyt liczny zresztą) omawia przedstawiony na tablicy projekt Pałacu Kultury i Nauki im. Józefa Stalina w Warszawie (dar narodu radzieckiego dla narodu polskiego). Pałac, oficjalnie otwarty dopiero w 1955 roku, już od początku, w trakcie przygotowywania planów i prowadzenia budowy przez radzieckich budowniczych, stał się „żywym” symbolem nowej rzeczywistości społeczno-politycznej w Polsce.

Tego typu spotkań, większych i mniejszych, w całej Polsce odbywało się wiele. Aparat ówczesnej propagandy intensywnie pracował nad tym tematem. Pałac Kultury i Nauki w Warszawie po latach stał się symbolem powszechnej dominacji radzieckiej w Polsce po II wojnie światowej, ale także – charakterystycznym elementem architektonicznym centrum współczesnej stolicy Polski, rozpoznawalnym w kraju i za granicą.

opr. Sławomir Grzechnik